Muzeum Zamkowe w Malborku

---

Historia zamku

Dzieje Związku z Malborkiem są głęboko osadzone w historii Zakonu Niemieckiego Szpitala Najświętszej Marii Panny, rycerskiego zakonu, który podejmował wysiłki związane z opieką nad Ziemią Świętą, a także misjami chrystianizacyjnymi wśród ludów pogańskich, w tym Prusów. Dnia 14 września 1309 roku wielki mistrz zakonu, Siegfried von Feuchtwangen, przeniósł swoją siedzibę do Malborka, co sprawiło, że zamek stał się stolicą potężnego państwa zakonnego. W XIV wieku państwo to zyskało potęgę, będąc jednym z kluczowych graczy na mapie Europy Środkowej oraz południowego wybrzeża Bałtyku.

W pierwszej połowie XIV wieku rozpoczęła się budowa Zamyka Wysokiego, który zastąpił skromny dom konwentualny. Stworzono wtedy silnie umocniony kompleks, w skład którego wchodził kościół NMP oraz kaplica Św. Anny, pełniąca rolę miejsca pochówku dla wielkich mistrzów zakonu. W następnych latach kontynuowano prace, budując Zamek Średni, który pełnił funkcje mieszkalne oraz reprezentacyjne, oraz Pałac Wielkich Mistrzów. Jeszcze w XIV wieku rozpoczęto także wznoszenie Zamku Niskiego, zwanego Przedzamczem, które służyło jako zaplecze gospodarcze i militarne dla zakonników.

W 1457 roku zamek przeszedł w ręce polskiego starosty królewskiego wraz z jego burgrabią. Z biegiem lat rola zamku malała, a po rozwiązaniu konwentu przestał pełnić funkcje reprezentacyjne. W rezultacie wysokich kosztów utrzymania, jak również zaniedbań, zamek został znacznie uszkodzony. W 1772 roku zamek przejęli Prusacy, którzy przekształcili go w koszary oraz magazyny militarne, co jeszcze bardziej przyczyniło się do zniszczenia tego zabytkowego kompleksu.

Punktem zwrotnym w historii zamku było zaangażowanie Maxa von Schenkendorfa, który postawił sprawę ochrony zabytków na pierwszym miejscu. W atmosferze romantyzmu rozpoczęto działania konserwatorskie, co doprowadziło do powołania w 1816 roku Zarządu Odbudowy Zamku w Malborku (Schloßbauverwaltung Marienburg), którego celem była kompleksowa restauracja zamku, trwająca do końca XIX wieku oraz na początku XX wieku. Osoby odpowiedzialne za prace konserwatorskie, takie jak Karl Friedrich Schinkel, Alexander Ferdinand von Quast i Konrad Emmanuel Steinbrecht, przyczyniły się do gruntownej restauracji obiektu.

Steinbrecht przeprowadził czterdziestoletnie prace mające na celu przywrócenie zamkowi średniowiecznego charakteru, a w 1872 roku powołano Komitet do Odbudowy Zamku Wysokiego. Po jego śmierci główne obowiązki w tym zakresie przejął Bernhard Schmid. W okresie międzywojennym, odbudowany i zregotycyzowany zamek stał się siedzibą muzeum, w którym zgromadzono bogate zbiory militariów, numizmatów, oraz dzieł sztuki, w tym dawny ołtarz główny z 1499 roku z katedry NMP w Hamburgu, XIV-wieczny Poliptyk Grudziądzki oraz różne inne eksponaty. Oprócz tego stworzono muzeum dedykowane kulturze regionalnej.

Historia muzeum

„Początek nowej ery w historii zamku w Malborku związany był z utworzeniem muzeum, które miało na celu przywrócenie zamku do jego dawnej świetności. Zamek, który w wyniku II wojny światowej doznał ogromnych zniszczeń, stał się również obiektem wielu rabunków. W początkowej fazie, malborski zamek był pod opieką Muzeum Wojska Polskiego, a potem Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. W późnych latach pięćdziesiątych postanowiono zorganizować Społeczny Komitet Odbudowy Zamku, którego celem było założenie muzeum wewnątrz zrekonstruowanego zamku.

Muzeum Zamkowe rozpoczęło swoją działalność 1 stycznia 1961 roku i stało się placówką centralną, podporządkowaną Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W momencie powołania do życia muzeum, zespół zamkowy w Malborku przechodził proces odbudowy oraz konserwacji, który trwa do dziś. Utworzenie muzeum miało na celu właściwe zagospodarowanie powierzchni zamkowych pomieszczeń, z uwzględnieniem zachowania ocalałych wnętrz z czasów średniowiecza.

Na początku Muzeum Zamkowe dysponowało ograniczonym zbiorem, który w głównej mierze składał się z detali architektonicznych oraz dzieł rzemiosła artystycznego odnalezionych w ruinach. W ciągu następnych lat kolekcja systematycznie się rozrastała, aż do osiągnięcia liczby około 40 tysięcy muzealiów. W skład zbiorów wchodzi nie tylko bogata kolekcja plastyki gotyckiej, ale również zbrojownia, numizmatyka oraz wyroby z bursztynu.

W miarę upływu lat, muzeum przekształciło się w istotne centrum kultury oraz nauki. Prowadzi aktywną działalność naukową w dziedzinach archeologii, historii i historii sztuki. Archeolodzy koncentrują się na pradziejach terenów wokół delty Wisły, podczas gdy badania historyczne odnoszą się do tematyki zakonu krzyżackiego oraz dziejów Malborka i zamku. Historycy sztuki badają nie tylko cenną kolekcję zamkowych muzealiów, ale również sztukę i kulturę dawnych Prus oraz wyzwania związane z konserwacją.

Głównym celem działalności Muzeum Zamkowego jest organizowanie wystaw dotyczących historii zamku i Zakonu Krzyżackiego, jak również organizacja koncertów, prezentacji, imprez oraz widowisk plenerowych w obrębie gotyckiej architektury zamku. Wspaniałą tradycję, która trwa od lat sześćdziesiątych XX wieku, posiada także Międzynarodowe Biennale Ekslibrisu Współczesnego. Wyjątkowe dla historii muzeum były wydarzenia z 2010 roku, obchodzące rocznicę bitwy grunwaldzkiej, oraz z 2011 roku, upamiętniające pięćdziesięciolecie muzeum, w ramach których odbyły się liczne prestiżowe wystawy czasowe, takie jak „Fundacje Artystyczne Państwa Zakonu Krzyżackiego” oraz „Crème de la crème. Najcenniejsze z cennych malborskiego muzeum”.

Dyrektorzy

Historia dyrektorów Muzeum Zamkowego w Malborku to fascynująca opowieść o osobach, które miały kluczowy wpływ na jego rozwój oraz funkcjonowanie na przestrzeni lat.

• Henryk Raczyniewski (1961-1973),
• ? (1975-1987),
• Mariusz Mierzwiński (1987-2017),
• Janusz Trupinda (od 2018).

Zbiory

W Muzeum Zamkowym w Malborku znajduje się imponująca kolekcja, licząca około czterdziestu tysięcy eksponatów, które zostały podzielone na 21 różnych sekcji. Poniżej przedstawiamy szczegółowy przegląd tych niezwykłych zbiorów.

Pracownia Archeologiczna Kolekcja Detalu Architektonicznego Kolekcja Rzeźby Płyty i Pomniki Nagrobne Kolekcja Militariów Kolekcja Metali Zabytkowych Kolekcja Bursztynu

Kolekcja Ceramiki Kolekcja Kafli Kolekcja Szkła Artystycznego Kolekcja Tkanin Kolekcja Mebli Zabytki Techniki Gabinet Numizmatyczny

Kolekcja Malarstwa Kolekcja Witraży Gabinet Rycin Dokumentacja Historyczna Albumy Odbudowy Zamku Kolekcja Ekslibrisu Malboriana

W ramach Pracowni Archeologicznej gromadzone są artefakty pochodzące z wykopalisk prowadzonych w rejonie zamku oraz w okolicach historycznych Pomezanii i Pogezanii, jak również Warmii. Wśród znalezisk znajdują się codzienne przedmioty użytku, biżuteria oraz uzbrojenie z wczesnego średniowiecza i wcześniejszych epok, aż do neolitów. Obszar wykopalisk rozciąga się na 20 ha samego zamku, a poszukiwania dostarczają informacji dotyczących obrazu przeszłości, w tym programów badawczych takich jak projekt Ekologia krucjat.

Kolekcja Detalu Architektonicznego ma swoje korzenie w konserwacji zamku prowadzonej przez Conrada Steinbrechta. W ramach działań ratunkowych zachowane zostały liczne fragmenty, ukaźniające różne elementy dawnej architektury zamku. Znalazły się tam kolejne odkryte elementy, prezentowane w dormitorium oraz w utworzonym lapidarium na zewnątrz. W zbiorach znajdują się fragmenty filarów, konsole, zworniki oraz niezwykłe figury, w tym posągi apostołów z zamkowego kościoła. Obiekt ten także eksponuje detale pochodzące z późniejszych zmian architektonicznych.

Kolekcja Rzeźby koncentruje się na gotyckich wyrobach artystycznych. W jej zasobach znajdują się między innymi kamienne figury apostołów z kościoła zamkowego oraz dzieła snycerstwa z XV i XVI wieku, a także starsze artefakty. Wśród najistotniejszych eksponatów wymienić można figurę Chrystusa modlącego się w Ogrojcu, relikwiarz hermowy z 1350 roku, tryptyk z Tenkit z 1504 roku, grupę Świętej Anny oraz figurę św. Jerzego zabijającego smoka. Ponadto kolekcja obejmuje fragmenty neogotyckiego ołtarza głównego z kościoła zamkowego.

Kolekcja Płyt i Pomników Nagrobnych specjalizuje się w plastyce sepulkralnej. W zbiorach znajduje się 32 płyt nagrobnych, w tym średniowieczne płyty z czasów krzyżackich oraz późniejsze ekshumacje i epitafia z XVIII i XIX wieku. Warto także wspomnieć o czterech płytach nagrobnych z XIV i XV wieku związanych bezpośrednio z historią zamku, z czego trzy z nich to płyty wielkich mistrzów krzyżackich. Znajdują się tam także późnośredniowieczne kamienie przywiezione z Gdańska.

Zbiory kolekcji Militariów obejmują różnorodne elementy uzbrojenia oraz akcesoriów związanych z czasami rycerskimi. Wśród eksponatów można znaleźć zarówno płatnerstwo, jak i elementy oporządzenia jeździeckiego, a także uzbrojenie strzeleckie, w tym kule i formy do ich odlewania. Muzeum dysponuje także zespołem mieczy oraz hełmów z XIV i XV wieku, oraz rekonstrukcjami broni z XIX i XX wieku.

Kolekcja Metali Zabytkowych w Muzeum gromadzi dzieła złotnictwa, ludwisarstwa oraz ślusarstwa. Znajdują się tam między innymi wyroby dzwonów, luf armatnich, oraz różnorodne klucze i zamki. Do najcenniejszych elementów zalicza się późnoromańska pyxis z dekoracją roślinną oraz różnorodne kielichy i monstrancje.

Kolekcja Bursztynu ma wyjątkowe znaczenie historyczne, z uwagi na trwającą od czasów krzyżackich tradycję handlu bursztynem. Muzeum gromadzi zarówno dzieła sztuki, jak i przedmioty codziennego użytku. W skład tego zbioru wchodzą również bursztyny o charakterze przyrodniczym, które liczą ponad 700 okazów, w tym z inkluzjami roślin i zwierząt, a także bogate zbiory biżuterii, takie jak pierścienie czy naszyjniki. Co więcej, w zbiorach znajdują się również najstarsze naczynia bursztynowe oraz wyroby artystyczne, w tym figurki oraz ołtarze domowe z warsztatów gdańskich artystów.

Kolekcja Ceramiki obejmuje bogaty zbiór wyrobów porcelanowych, fajansowych i majolikowych, w tym szczególnie wyroby z manufaktur w Korcu, Nieborowie i Baranówce. Wśród eksponatów szczególnie wyróżniają się unikalne dziecięce elementy oraz wyroby artystyczne z innych regionów Polski i Europy.

Kolekcja Kafli gromadzi zduńskie wyroby, w tym fragmenty dawnych pieców i kafli z XVIII i XIX wieku. Wśród nich znajdują się nowożytne kafle przedstawiające osobistości historyczne oraz eksponaty z XVII wieku, takie jak kafle z Delftu.

Kolekcja Szkła Artystycznego prezentuje współczesne wyroby, wyróżniające się kunsztem wykonania, m.in. dzieła znanych artystów jak Zbigniew Horbowy czy Ludwik Kiczura.

W Kolekcji Mebli przeważają kopie gotyckich mebli, uzupełnione rzeźbionymi skrzyniami i intarsjowanymi komodami z okresu renesansu i baroku. Zachowały się również jedynie fragmenty gotyckich stalli z XIV wieku.

Kolekcja Tkanin obejmuje wspaniałe tapiserie oraz pasy kontuszowe, pięknie zdobione gobeliny z XVII wieku oraz nowoczesne wydania, tworzone przez artystów gdańskich.

W Muzeum istnieje także Dział Techniki, który zaprezentuje najnowsze osiągnięcia w dziedzinie technologii, zbierając różnorodne artefakty związane z historią techniki, m.in. młyn kaszowy i kamienie żarnowe.

Kolekcja Numizmatyczna zawiera bogate zasoby monet, medali oraz przedmiotów związanych z finansami, z uwzględnieniem monet z czasów Rzeczypospolitej Szlacheckiej.

Najstarsze dzieła malarstwa w Kolekcji Malarstwa sięgają XVI wieku. Znalazły się tam zarówno prace nieznanych malarzy, jak i znane dzieła, w tym Madonna z Dzieciątkiem oraz szkic do Bitwy pod Grunwaldem Jana Matejki.

Kolekcja Witraży przedstawia interesujące przykłady polichromowanych szkieł z XIX i XX wieku, w tym dzieła uznanych artystów związanych z tym obszarem.

W kontekście ikonografii zamku malborskiego, Gabinet Rycin posiada dzieła graficzne z XIX wieku, a także starsze prace, w tym ryciny królów polskich i realizacje znanych artystów.

Zbiory Dokumentacji Historycznej obejmują dokumenty związane z historią zamku, a także wyroby kartograficzne oraz fotograficzne, które ilustrują zmiany w czasie tego miejsca. Z kolei w Albumach Odbudowy Zamku zgromadzono materiały dotyczące prac nad rekonstrukcją zamku po 1945 roku.

Kolekcja Ekslibrisu jest związana z Międzynarodowym Biennale Ekslibrisu Współczesnego, które odbywa się od 1963 roku. Do zbiorów muzeum napłynęło ponad 20 tysięcy prac tego typu, w tym dzieła uznawanych artystów z całego świata.

Ostatnią, ale równie ważną kolekcją, jest Malboriana, zawierająca przedmioty codziennego użytku oraz pamiątki, które ilustrują historię i kulturowe nawiązania do Malborka. Eksponaty te wnoszą istotne wartości poznawcze, ukazując historyczne znaczenie zamku w świadomości społecznej.

Biblioteka

Biblioteka, która obecnie działa od roku 1961, jest istotną częścią Muzeum Zamkowego w Malborku. Została ona utworzona przede wszystkim z myślą o pracownikach Muzeum, jednak jej oferta jest znacznie szersza.

Oferuje ona dostęp do swojego księgozbioru także mieszkańcom Malborka, studentom oraz naukowcom zarówno z kraju, jak i z zagranicy. Dzięki temu, biblioteka staje się miejscem wymiany wiedzy oraz informacji na szerszą skalę.

Jej charakter naukowy został określony w statutowych dokumentach organizacyjnych Muzeum Zamkowego, co podkreśla jej znaczenie w dziedzinie badań i edukacji. Biblioteka jest miejscem, w którym historia spotyka się z nowoczesnością, dając dostęp do cennych zasobów dla wszystkich zainteresowanych.

---

Oceń: Muzeum Zamkowe w Malborku

---