Paul Wollmann

---

Życiorys

Paul Wollmann przyszedł na świat w Malborku, w rodzinie Bernarda oraz Marii Kusch. Już od najmłodszych lat kształcił się w rodzinnym mieście, a w 1849 roku, mając zaledwie 12 lat, rozpoczął naukę w gimnazjum w Braniewie. Po ukończeniu tej szkoły, zdobył również maturę i przeszedł do sąsiedniego seminarium duchownego.

Podczas swoich studiów był pod okiem tak znakomitych nauczycieli jak profesorowie Andreas Menzel oraz Friedrich Michaelis. Seminarium ukończył w 1860 roku, zdobywając święcenia kapłańskie. Przez krótki czas pełnił funkcję wikarego w parafii w Sątopach, znajdującej się w powiecie bartoszyckim.

Rok 1861 był dla niego przełomowy — wówczas rozpoczął poszerzanie swojej wiedzy na Uniwersytetach we Wrocławiu, w Berlinie oraz w Monachium. W 1863 roku na Uniwersytecie we Wrocławiu uzyskał stopień doktora obojga praw (iuris utriusque). Od 1864 roku zajął się służbą jako wikary w Królewcu, a w 1866 roku objął stanowisko nauczyciela religii w gimnazjum w Braniewie.

Braunsberger Schulstreit, czyli spór o dogmat o nieomylności papieża

W 1870 roku, przyjęcie dogmatu o nieomylności papieskiej podczas I soboru watykańskiego wywołało duży opór w obrębie Kościoła. Głos w tej sprawie zabierało wielu hierarchów i teologów obecnych na soborze.

Niektóre uczelnie, takie jak te we Wrocławiu, Monachium, Bonn, Trewirze oraz Braniewie, stały się ośrodkami krytycznymi wobec nowej doktryny. W diecezji warmińskiej, przyjęcie uznanego dogmatu nabrało szczególnego dramatyzmu. Konflikt teologiczny złączył się tam z nieprzychylnymi relacjami pomiędzy państwem a Kościołem, zwłaszcza w kontekście kompetencji dotyczących wykładowców i nauczycieli religii.

W Braniewie, w akademickim środowisku, czterech duchownych i teologów otwarcie sprzeciwiło się uznaniu uchwał Vaticanum I. Należeli do nich profesorowie Liceum Hosianum: Andreas Menzel i Friedrich Michelis oraz pracownicy seminarium nauczycielskiego, w tym Edmund Treibel oraz Paul Wollmann. Konflikt ten jest znany jako Braunsberger Schulstreit (braniewski strajk szkolny) lub zawirowania braniewskie (Braunsberger Wirren).

Profesor religii, ks. Paweł Wollmann, odmówił przyjęcia watykańskiego wyznania wiary. Jako osoba duchowna podlegał władzy biskupa, co doprowadziło do utraty misji kanonicznej przez biskupa Krementza, a następnie do ekskomuniki, która została ogłoszona 30 lipca 1870 roku, chociaż sama kara miała miejsce 4 lipca. Pomimo to, 27 sierpnia 1870 roku, kadra nauczycielska Katolickiego Gimnazjum w Braniewie podpisała dokument potępiający dekrety Soboru Watykańskiego.

Kościół i rodzice uczniów wyrazili potrzebę powołania nowego nauczyciela religii, jednak pruskie władze odrzuciły tę prośbę. W rezultacie, uczniowie stanęli przed dylematem, czy kontynuować lekcje z ks. Wollmannem. Biskup Krementz apelował 9 lipca 1871 roku do rodziców o wycofanie dzieci z gimnazjum. Jednak rodzice, nie chcąc przerwać edukacji, zwrócili się do cesarza Wilhelma I z prośbą o powierzenie nauki religii nauczycielowi katolickiemu.

Na skutek tej sytuacji, ministerstwo 29 lutego 1872 roku zwolniło uczniów z obowiązku uczestnictwa w lekcjach religii z ks. Wollmannem, zezwalając równocześnie na lekcje z ks. Josefa Krause. Ks. Wollmann, po tym wydarzeniu, zaczął działać na rzecz religii starokatolickiej, uzyskując pewne wsparcie ze strony władz państwowych. W 1874 roku starokatolicy przejęli kościół przy gimnazjum, a po dwóch latach oddali go ponownie do użytku katolickiej młodzieży. Próby zabezpieczenia kościoła Nowego Miasta dla społeczności starokatolickiej zakończyły się niepowodzeniem.

Paul Wollmann angażował się także w działalność w innych miejscowościach Prus Wschodnich, takich jak Elbląg i Królewiec, gdzie znalazł podatny grunt wśród mieszkańców. Szybko powstało kilka wspólnot starokatolickich; największa powstała w Królewcu, a kolejna w Wystruci (Czerniachowsk).

1 kwietnia 1876 roku Paul Wollmann został przeniesiony do Kolonii, przyjmując nowe obowiązki w gimnazjum im. Cesarza Wilhelma (Friedrich-Wilhelm-Gymnasium). Od tego momentu nie pełnił już funkcji urzędniczych i nie był związany ani z Kościołem rzymskokatolickim, ani ze starokatolickim. Ożenił się, a w 1890 roku uzyskał tytuł profesora. Context of ks. Wollmanna i strajku szkolnego w Braniewie miał daleko idące konsekwencje, które dotarły nie tylko do Prus Wschodnich, ale także poza ich granice.

Publikacje

Paul Wollmann jest autorem kilku istotnych prac naukowych, które przyczyniły się do dyskusji na temat prawa kanonicznego oraz sytuacji w kościele. Wśród jego publikacji można wymienić:

• de provisoribus ecclesiasticis secundum jus canonicum: dissertatio inauguralis, Wrocław 1863,
• der kirchliche Conflict am Gymnasium zu Braunsberg: Abwehr gegen die Schrift des Seminar-Subregens Dr. A. Kolberg: „Die Secte der Protestkatholiken”, Królewiec 1872.

---

Oceń: Paul Wollmann

---